Bovenleiding

Het gehele Streckennetz van de RhB is geëlektrificeerd. Op het Stammnetz werd in de beginjaren met stoomlocomotieven gereden, maar de Berninabahn is vanaf de bouw al onder de draad geweest.

Op de modelbaan wordt ook bovenleiding geplaatst, ondanks dat we deze niet functioneel gebruiken en ook niet met de pantografen tegen de draad rijden. Wel is het leuk als de pantografen hoog staan, maar dan met een nylon visdraadje of iets dergelijks los van de rijdraad gehouden worden. Dat wil niet zeggen dat het aanleggen van de bovenleiding minder secuur hoeft, want er zijn veel plaatsen op de baan, zoals in tunnels en galerijen, waar de draad zo laag hangt, dat de pantografen bijna plat op het dak liggen.

Door het grillige landschap en soms beperkte ruimte voor het plaatsen van masten en portalen, is het een hele uitdaging om de bovenleiding aan te leggen, zowel in werkelijkheid als op de modelbaan. Concessies moeten gedaan worden, al is het maar de afstand tussen de portalen of masten, die bepaald wordt door de radius van bochten, maar ook het beschikbare materiaal.

Wij passen de bovenleiding van Sommerfeldt toe vanwege het uitgebreide Zwitserse assortiment en doordat er een filigrane rijdraad te koop is. Ondanks het uitgebreide assortiment moeten we toch vaak masten verbouwen of uit losse onderdelen zelf samenstellen.

We passen de Sommerfeldt Profi-Fahrdraht toe met een diameter van 0,5 mm. Als je dit omrekent naar de werkelijkheid, dan kom je uit op een draaddikte van 43,5 mm, want ongeveer driemaal zo dik is als in werkelijkheid. Ook hier een concessie, want een dunnere rijdraad zou niet stevig genoeg zijn.

De rijdraden van Sommerfeldt zijn beschikbaar in verschillende lengtes: 200, 260, 380 en 500 mm. Door deze rijdraden meer of minder in te korten, kan je eigenlijk overal met een standaard rijdraad werken. Een uitzondering is het station Alp Grüm, waar de draadlengte bepaald wordt door de positie van de portalen. Eén portaal staat bij het toiletgebouw aan de Schaltposten, terwijl het volgende portaal net voorbij en tegen de gevel van het stationsgebouw staat. Omdat we niet van deze posities willen afwijken is een langere rijdraad nodig, namelijk 56 cm. In dit geval zullen we vanuit twee rijdraden een langere moeten maken.

Ook bovenleidingmasten komen bij de RhB in diverse varianten en uitvoeringen voor. Heel speciaal is het systeem Windschiefe, waar de rijdraad niet verticaal maar bijna horizontaal hangt. Deze vinden we toegepast onder andere in de Panoramakurve van Alp Grüm en de Stablinikurve. Omdat we ook dit willen uitvoeren zoals in het voorbeeld en Sommerfeldt dit niet in het programma heeft, bouwen we deze uit los materiaal na.

Portalen en masten zijn, zeker in stations, heel specifiek uitgevoerd. In portalen hangen vaak ook seinen en Hilfssignalen, terwijl masten vaak niet alleen voor één spoor dienen, maar soms ook voor twee sporen. Ook hier: eigenbouw of verbouwen van bestaande masten, wat gelukkig goed te doen is omdat veel onderdelen los verkrijgbaar zijn en het materiaal te solderen is.

Speciale bovenleidingsonderdelen betrekken we van Swiss Model Rail van Tom Wäfler. Deze Zwitserse Kleinseriehersteller heeft een uitgebreid assortiment van specials die als toevoeging op het aanbod van Sommerfeldt dienen. Hierbij kan je denken aan Erdungstangen, montagedelen voor de Freileitung (de stroomtoevoer), bordjes voor afstanden en stijgingen, transformatoren, etc. Met deze assortimenten kan je bijna alles samenstellen en anders is er altijd nog de 3D printer....

Heel bijzonder bij de RhB is de omschakelbare bovenleiding op spoor 3 in Pontresina, althans tot de ombouw van het station in 2021. Omdat in dit station de twee stroomsoorten, 11 kV van het Stammnetz en 1 kV van de Berninabahn bij elkaar komen en treinen ook van het ene naar het andere net reden, was de rijspanning op spoor 3 omschakelbaar. Daarvoor stond een Schaltposten op het perron, waarmee de ene of de andere rijspanning aan de bovenleiding werd toegevoerd. Met de komst van de Allegra, die op beide rijspanningen kan rijden, werd deze voorziening op den duur overbodig en is bij de ombouw van 2021 ontmanteld. Op de modelbaan hebben we deze voorziening wel gebouwd, te meer omdat de Stelltisch het omschakelen von de rijspanning aanstuurde.

Een Schaltposten is een constructie om de rijstroom op de bovenleiding in- en uit te kunnen schakelen. Het bestaat uit een soort rek, waarin bovenin de contacten zitten, die vanuit beneden worden bediend. Vroeger ging dit handmatig, tegenwoordig op de meeste plaatsen met een motor en op afstand bediend. In het geluidsfragment is de Schaltposten van spoor 3 in Pontresina te horen. Eerst wordt met één motor de rijspanning uitgeschakeld, daarna hoor je de tweede motor die de andere rijspanning inschakelt.

Met de twee overige motoren wordt het spoor geaard of wordt de Schutzweg ingeschakeld.